(Vị thuốc hạ phẩm trong Thần nông bản thảo kinh)

Đỉa là động vật có vòng đời đầy đủ, toàn thân có hình như ống, dùng để trị các ký sinh trùng. Cho vào làm thuốc dùng loại thân khô, to là tốt nhất.
Đỉa vị mặn, tính bình. Có thể hành huyết, làm tan các chỗ máu tụ, thông kinh, trị vô sinh, còn có tác dụng thông lợi thủy đạo.
Đỉa có tác dụng hoạt huyết, làm tan những chỗ máu tụ, thanh nhiệt, trừ độc, tán kết, thường dùng để điều trị các chứng đầy bụng không tiêu, thương hàn tích tụ máu gây bệnh điên, không ra kinh trong kỳ kinh nguyệt, trong bụng có những khối sưng và những vết thương do kim loại, làm tan những chỗ sưng đau tụ máu. Đỉa sống có thể cho vào làm thuốc, vì nó có khả năng hút máu, làm tan những chỗ máu tụ nên ngoài dùng để tiêu sưng, tan tích tụ, có thể chữa trị tích tụ máu do vết thương kim loại gây ra, thậm chí có thể dùng ở trong, có công hiệu rất tốt đối với chứng ứ máu, tắc kinh, máu xấu, máu ứ kết tụ, vô sinh ở nữ giới. Liên quan đến đỉa sống có thể trị các bệnh về máu, người xưa cho rằng, do vị của nó mặn nên có thể vào máu, vị đắng nên có thể tán kết, mặn đắng song hành nên có tác dụng rất tốt đối với giải trừ tích tụ. Ngoài ra, đỉa còn có thể điều trị trụy thai.
Ưu điểm lớn nhất của đỉa là có thể giải trừ những chứng tích tụ lâu ngày, chính là cái mà trong Bản thảo kinh bách chủng lục có đề cập đến: “Đỉa thích máu, mà tính của nó lại có tính chất làm chậm quá trình đi vào, làm chậm mà lại sinh máu không gây tổn thương, đi vào khối tích tụ, làm cho khối tích tụ dễ bị phá vỡ, mượn tính chất này của nó có thể làm tan những chỗ tích tụ lâu ngày, có lợi mà không có hại gì”. Đỉa có thể hoạt huyết, làm tan những chỗ máu tụ, thông kinh, tự nhiên cũng có thể trị trúng phong, căn cứ theo những thực nghiệm cho thấy nó có những công hiệu rất tốt.
Máu trong cơ thể tích tụ lại ở bàng quang sẽ dẫn đến thủy đạo không thông gây ra tiểu tiện không thuận. Đỉa có thể quy về bàng quang kinh, lại rất tốt trong việc tiêu tích tụ, nên có thể dùng để thông lợi tiểu tiện.
Xơ gan cũng có thể dẫn đến đường tiểu bị tắc gây trướng bụng, tiểu són, sắc mặt sạm đen. Lý Thời Trân cho rằng: “Vị mặn nên có thể vào máu, đắng nên có thể thông máu”. Đỉa mặn đắng nên có thể làm tan những chỗ máu bị tích tụ, là thành phần thuốc quy về can kinh, có thể làm thông gan, tán những nơi tích tụ máu. Vì đỉa đi vào can kinh có tác dụng làm tan những chỗ xơ cứng nên có công hiệu trị bệnh rất rõ.
Liều lượng thường dùng của đỉa là 1,5 - 3g. Người có máu xấu không đông và phụ nữ mang thai không được dùng.
Có thể trị trúng phong.
Điều trị các chứng đầy bụng không ăn tiêu, thương hàn, máu tích tụ gây bệnh điên, trong bụng có những khối sưng và những vết thương do kim loại, làm tan những chỗ sưng đau tụ máu.
Có thể trị bệnh vô sinh, tắc kinh, máu xấu, máu ứ kết tụ.
Có tác dụng thông lợi thủy đạo.
Trị choáng ngất sau sinh
Đỉa (sao lên), con nhặng (bỏ cánh, chân, sao lên), một dược, xạ hương, mỗi loại 3g. Các vị thuốc trên nghiền nhỏ, dùng uống với nước ấm.
Trị những vết thương do kim loại (máu tích tụ mà bụng đau lạnh đại tiểu tiện không thông)
Đoạt mệnh tán: Đỉa có màu đỏ (sao vàng trên miếng đá) 15,6g, đại hoàng, khiên ngưu đầu, mỗi loại 62g. Các vị thuốc trên cùng sao lên, mỗi lần dùng rượu ấm uống 6g có thể đẩy máu xấu ra ngoài, đến khi máu ra hết là khỏi.
Trị nội thương do bị ngã
Đỉa, xạ hương, mỗi loại 31g. Các vị thuốc trên cắt lát, đun đến khi thấy khói, nghiền nhỏ, dùng rượu uống 3g đến khi máu tích tụ bị đẩy ra ngoài là được.
Trị sưng tấy có màu đỏ trắng do phong độc
Lấy đỉa hơn 10 con cho bám vào chỗ đau, đến khi nào da thịt trắng là có hiệu quả. Nếu như mùa đông không có đỉa, có thể lấy từ trong đất, đun trong nước ấm, làm cho nó động đậy. Rửa sạch chỗ bị đau, sau đó dùng ống trúc chứa nước vẩy lên trên mình đỉa. Không lâu sau đỉa sẽ hút máu ở những chỗ đau, nếu cần thiết có thể làm nhiều lần, hoặc thay đỉa mới.