
Nhiều người cho rằng mật ong là một trong những chất dinh dưỡng quý giá nhất mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Để tỏ lòng trân trọng, họ gọi mật ong bằng những cái tên văn vẻ như bách hoa tinh, bách hoa cao, phong đường, phong mật...
Mật ong đã là món ăn ưa thích của con người từ thuở xa xưa. Hơn bốn ngàn năm về trước, dân Ai Cập và Ấn Độ đã nuôi ong để lấy mật, nhưng phải đợi tới cả ngàn năm sau, người nuôi ong mới biết được là để có mật, ong phải hút chất ngọt từ nhụy hoa.
Mật ong là thực phẩm ngọt chính của con người cho tới thế kỷ thứ 15, khi đường trắng được tinh chế. Tuy vậy, ngày nay mật vẫn còn rất phổ thông vì nó làm tăng hương vị thực phẩm, làm dịu ngọt thức ăn, nước uống và cũng để trị bệnh.
Ong là những côn trùng sống thành bầy, đoàn kết như một xã hội có tổ chức. Một bầy ong thường thường có một ong chúa, trên 1000 ong đực và nhiều ngàn ong thợ. Đôi khi có hai ong chúa, một mẹ một con. Ong thợ rất bận rộn và chỉ sống được 28 ngày.
Ong chúa lớn hơn và sống lâu hơn các ong khác. Thực ra ong chúa cũng chỉ là một con ong bình thường nhưng được nuôi dưỡng liên tục bằng một thực phẩm đặc biệt gọi là mật ong chúa hay sữa ong chúa, trong khi loại ong thợ chỉ được dùng sữa này có ba ngày. Ong chúa sống lâu hơn ong thợ tới 60 lần. Mỗi năm ong chúa đẻ tới bốn, năm trăm ngàn trứng vào khoảng giữa tháng Chạp, khi thời tiết bắt đầu lạnh.
Trong tổ ong, mỗi cá nhân tự quyết định công việc phải làm, và làm việc rất quy củ, nhịp nhàng. Chúng liên lạc với nhau bằng nhiều hình thức, đặc biệt nhất là bằng ngôn ngữ vũ điệu trong đường bay theo hình số 8. Ong cần cù làm việc và cũng sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ tổ ấm khi có xâm lăng, nhất là từ những gấu rừng ham ăn, ưa thích mật ong.
Khi đậu trên hoa, ong lấy mật hoa, phấn hoa, nước. Thực phẩm chính của ong là phấn hoa và mật hoa. Mật cung cấp cho ong carbohydrat và chất đạm Phấn hoa được ong tiêu thụ ngay hoặc để dành dùng dần, đôi khi cả tháng.
Mật ong được làm từ nước ngọt nhụy hoa với 20% đường glucose và 80% đường fructose.
Ong dùng lưỡi dài như một cái ống để hút mật hoa vào dạ dày riêng biệt. Ong có hai dạ dày: một để chứa và tiêu hóa thực phẩm, và một chỉ để chứa mật hoa. Trong dạ dày này, mật hoa được các men chế biến thành mật ong.
Vào mỗi sáng sớm, một vài chú ong “trinh sát” được phân công bay lượn trong phạm vi vài cây số để tìm hoa. Chúng sẽ hút thử một số nhụy hoa mang về cho các ong khác giám định phẩm chất. Khi đã
quyết định mật hoa nào tốt thì cả bầy ong sẽ kéo nhau tới hút nhuỵ hoa. Việc hút nhuỵ không làm hại đến hoa, mà trong khi hút lấy nhuỵ thì ong còn giúp hoa thụ phấn.
Để có được một dạ dày đầy mật (khoảng 70mg), ong phải hút nhuỵ từ vài trăm cho đến cả vài ngàn bông hoa. Cho nên muốn có được nửa lít mật, phải cần tới nước ngọt của cả triệu bông hoa!
Khi về đến tổ, một nhóm ong thợ khác hút lại mật hoa này, biến chế, rồi trải rộng trong những ngăn của tổ, dùng cánh để quạt cho bay hơi nước. Sau đó mật ong được tồn trữ trong khuôn gắn kín bằng sáp, để làm lương thực suốt năm. Mỗi năm, bầy ong ăn hết từ 50 đến 100kg mật.